Opera Thijl voorbeeld van verzet
- At augustus 08, 2019
- By Rudolf
- In Klassieke muziek, opera
- 0
Vlak naast het Nederlands Militair Museum vormen zeecontainers en kilo’s zand het decor van de Nederlandse verzetsopera ‘Thijl’ van componist Jan van Gilse. Dit muziektheaterspektakel, gesitueerd op voormalig vliegveld Soesterberg, is in opzet en inhoud beslist ongekend te noemen. Het Utrechtsch Studenten Concert viert groots met deze productie haar 195-jarig bestaan. Jan van Gilse (1881-1944) baseerde zijn opera op de historische roman ‘De legende van Uilenspiegel’ (1867) van Charles de Coster. Het is het verhaal over de vrijgevochten Thijl die streed tegen de Spanjaarden in de Tachtigjarige Oorlog. Voor de componist was deze opera zijn verzet tegen de Duitsers ten tijde van de Tweede Wereldoorlog.
‘Thijl’ komt tot stand door het werk van ruim 230 mensen, waaronder 90 orkestleden (USC), een bijna even groot koor en acht professionele zangers. Bas Pollard heeft de muzikale leiding en de regie is in handen van Wim Trompert. ,,Van Gilse heeft een ongelofelijk moedige rol gespeeld in de Tweede Wereldoorlog”, vertelt de regisseur. ,,Hij had echt een moreel kompas. Hij ageerde openlijk tegen het lidmaatschap van de Kultuurkamer.”
De Duitsers vervolgden Van Gilse vanwege zijn verzetswerk. Zijn zoons Maarten en Janic, die ook in het verzet zaten, werden geëxecuteerd. ,,’Thijl’, met zijn prachtige laatromantische muziek, was zijn Magnum opus. Na zijn overlijden op zijn onderduikadres (bij collega-componist Rudolf Escher, red.) heeft zijn vrouw de partituur laten inmetselen. Na de oorlog probeerde zij deze opera te produceren maar niemand had nog interesse in dit onderwerp. Pas in 1980 werd het stuk in zijn geheel voor het eerst opgevoerd tijdens het Holland Festival.”
De Vlaamse schrijver De Coster (1827- 1879 plaatste Tijl Uilenspiegel plaatste in zijn roman ‘De legende van Uilenspiegel’ als held in de Tachtigjarige Oorlog. ,,Iemand die afkomstig is uit het volk en zich ontwikkelt tot een geuzenleider die vocht tegen de Spaanse overheersing. Van Gilse gebruikte de ‘Thijl-figuur’ als ‘voorbeeld en waarschuwing voor het verzet’ in Nederland tegen de Duitsers. Vecht voor wat je lief is, maar pas op dat je daarbij zelf niet verwoest wat je beschermen wilt. Ik vat het samen als oorlog en rede.”
In het operaverhaal lijkt de figuur Thijl, ondanks zijn goede inzet en steun van anderen, een verliezer te zijn. ,,Wanneer de stad Gorkum is veroverd op de Spanjaarden komt hij met een oorlogsbuit in het kamp van geuzenleider Lumey. Thijl heeft monniken meegebracht. Lumey wil deze geestelijken niet en wil ze opgehangen, maar Thijl had beloofd dat hij voor hun veiligheid in zou staan. Hij verzet zich en loopt gevaar om ook opgehangen te worden door Lumey. Gelukkig wordt hij dan gered door zijn vriendin Nele. Maar, dan valt hij plotseling dood neer. De volgende dag echter ontwaakt hij uit de dood.”
Samen met dirigent Pollard en componist Niels Hak van het USC heeft de operaregisseur ‘Thijl’ secuur bewerkt. ,,Dramaturgisch gezien bevatte het teveel scènes en karakters, en ook herhalingen in de muziek. We hebben behoorlijk ingegrepen en het stuk is van ruim drie uur gekort met een uur. Van 65 personages zijn we naar 45 gegaan. Zo hebben wij van Lamme Goedzak, de vriend van Thijl, ook de rol van verteller gemaakt. ”
Dat het theater uit zeecontainers bestaat heeft te maken met de verordening van de beheerder van de omgeving van het voormalig vliegveld: Utrechts Landschap. Geluid en licht van de voorstelling mogen de omliggende natuur niet verstoren. Trompert: ,,Het zand wat we gebruiken sluit mooi aan bij ons concept. De ideeën waarvoor Thijl staat, vallen als zand uit elkaar. Het toneelbeeld verbeeldt ook het bastion van de Vlaamse stad Damme waar de strijd plaatsvindt. Je ziet kleine zandhuisjes van een meter hoog die worden letterlijk en symbolisch tot de grond toe afgebroken. ”
In het midden van het toneel steekt een enorm zwaard. Trompert noemt het de as van het kwaad. ,,Hier vinden executies plaats.” Het lijkt dat het einde vreselijk is, maar dat vindt de regisseur niet. ,,De figuur Thijl heeft iets mystieks: hij staat op uit de dood. Dat is echt een paasmoment. ‘De ziel van Vlaanderen kan slapen, maar doodgaan kan het niet’, zingt Thijl. Ik vergelijk ‘Thijl’ met stukken als ‘Gijsbrecht van Amstel’. Daarin wordt ook een betere toekomst aangekondigd. Een lentegevoel en een nieuw leven.”
‘Thijl’ opera van Jan van Gilse door het Utrechtsch Studenten Concert. Dirigent: Bas Pollard. Regie: Wim Trompert. Met: Anthony Heidweiller (Thijl), Aylin Sezer (Nele), Pierre Mak (Lamme Goedzak) e.a. Was te zien van 30 juni tot en met 17 juli 2018. Locatie: Nationaal Militair Museum (voormalige vliegbasis Soesterberg). Kaarten: www.thijl2018.nl
Vind je dit een goed artikel? Wil je mij steunen? Klik op doneren:
Bredero en boertige liedjes
- At augustus 08, 2019
- By Rudolf
- In Klassieke muziek, Theaterconcert
- 0
Ensemble Camerata Trajectina is gespecialiseerd in Nederlandse oude muziek. En het ensemble brengt op het Muiderslot een theatraal concert rond de beroemde dichter en toneelschrijver Gebrand Adriaenszoon Bredero (1585 -1618). Daarvoor is geput uit zijn
‘Boertigh, Amoureus en Aendachtigh Groot Lied-boek’.
Camerata Trajectina, opgericht in 1974, maakt als enige ensemble concertprogramma’s met thema’s uit de Nederlandse geschiedenis van de Middeleeuwen tot de Gouden Eeuw. Dat kan een concertprogramma zijn met een thema over de politiek als de 80-jarige oorlog, over schilders als Jan Steen, of een literair programma als van Bredero. ,,De kern van Camerata Trajectina bestaat uit twee zangers en twee instrumentalisten”, legt blokfluitiste Saskia Coolen uit. ,,Dat zijn tenor Nico van der Meel en sopraan Hieke Meppelink. Nieuw toegetreden is Arjen Verhage; hij is luitist. Ik ben een van de langstzittende leden. Soms wordt het ensemble speciaal voor een concert aangevuld met een gambaspeler.”
Boertigh
Het Bredero-programma van het ensemble is een remake van een eerbetoon dat Camerata Trajectina 33 jaar geleden gaf ter ere van het 400e geboortejaar van Bredero. ,,Dit jaar is het zijn sterfjaar. Ook nu zijn we verkleed en is de setting een café. We spelen uit zijn liedboek: ‘Boertigh, Amoureus en Aendachtigh’. Dit ‘Groot Lied-boek’ wordt gezien als een van de belangrijkste bundels van de Gouden Eeuw.” Camerata Trajectina gebruikt onbewerkte teksten.
,,De ‘Boertighe-liedjes’ zijn kleine kluchtjes en in het deel ‘Amoureus’ staan weer echte liefdesliedjes. Wat het deel ‘Aandachtigh’ betreft heeft het devote teksten waarin Bredero zijn geloof beleeft. Een beetje schuldbewust zijn zonde overdenkt.”
De teksten van de liederen schreef Bredero in een eigen taal. Hij schrijft fonetisch in het dialect van boeren ten noorden van Amsterdam: het Waterlands. ,,Je ziet dat hij heel erg zijn best heeft gedaan om die taal te imiteren. Een woord als ‘fluweel’ schrijft hij op als ‘fliweel’ en ‘angst is ‘anst’. Het is als satire, die vooral de stedelingen deed lachen om die boerse mensen.”
Contrafacten
De liederen worden gezongen op basis van bestaande melodieën. ,,Bredero had er geen muziek bij genoteerd. Hij was dan ook geen musicus. Boven de tekst staat alleen: ‘zing dit op de wijs van die melodie’. Dit worden contrafacten genoemd. Het waren populaire deunen die steeds opnieuw werden gebruikt.’’ De ‘Boertighe-liedjes’ vindt Coolen leuk en afwisselend.
,,Bredero had een goede kijk op mensen. Hij was opgeleid als kunstschilder. Dat zie je terug in zijn sfeerbeschrijvingen. Hoe hij bijvoorbeeld uitvoerig schrijft hoe iemands hoed een beetje scheef staat. Of over de ondeugende meisjes uit Vinkenveen die langs de Vecht lopen. Je ziet het zo voor je. Erg grappig.”
‘Bredero’s Gouden Eeuw’ door Camerata Trajectina was te zien op dinsdag 10 april 2018, Muiderslot in Muiden. www.oudemuziek.nl Dit artikel verscheen eerder in de Gooi- en Eemlander.
Vind je dit een goed artikel? Wil je mij steunen? Klik op doneren:
Olivier Greif een onbekende componist
- At augustus 08, 2019
- By Rudolf
- In Klassieke muziek
- 0
Het uitvoeren van onconventionele muziek hoort bij het Olivier Greif Ensemble. Het onbekende gaan ze niet uit de weg. Dat komt al tot uiting in de naam van dit trio, die refereert naar de vrij onbekende Franse componist Olivier Greif (1950-2000). Greif heeft ruim 380 muziekwerken geschreven, waarvan een groot deel maar eenmalig is uitgevoerd.
Greif wonderkind
Het Olivier Greif Ensemble is opgericht in 2014 en bestaat uit de Russische pianiste Victoria Dmitrieva, celliste Anne-Elise Thouvenin uit Frankrijk en de Spaanse violist Jésus Jimenez. ,,We zijn alle drie afgestudeerd aan het conservatorium van Groningen”, legt Victoria Dmitrieva uit. ,,Ik kwam naar Nederland om piano te studeren. Anne-Elise kwam cello studeren in 2008. Jésus is er later bijgekomen.” Het was Anne-Elise die op de Franse radio een stuk hoorde van Greif en meteen verliefd werd op zijn muziek. Ze wijdde er haar masteronderzoek aan.
,,Greif was een wonderkind. Zijn eerste soloconcert met eigen werk gaf hij toen hij negen jaar oud was. Hij had een fotografisch geheugen en hij verwerkte in zijn klassieke muziek allerlei muziekstijlen; zelfs jazz, pop en gospel. Dit is zeker geen onbegrijpelijke atonale muziek. Het is makkelijk te volgen, maar in emotie is het soms extreem.”
Luciano Berio
Op zijn negentiende ging Greif in New York compositie studeren bij de bekende componist Luciano Berio . In 1976 kwam hij in contact met de Indiase spirituele leider Sri Chinmoy. ,,Hij kwam terecht in een sekte. Van alles was verboden: vlees eten, alcohol of drugs en relaties. Hij werd Chinmoys rechterhand en schreef veel muziek voor hem.
In ’93 kreeg hij ruzie met Chinmoy en werd hij uit de sekte gezet. Zijn duistere ‘Pianotrio’ (1998) dat wij gaan spelen is geschreven in een tijd dat hij al ziek was (darmkanker) en veel over de dood nadacht. Het begin is een uitbarsting van woede alsof hij ook zijn verraad door Chinmoy wil laten horen.”
Het Olivier Greif Ensemble Dit artikel verscheen in 2018 eerder in de Gooi- en Eemlander.
Vind je dit een goed artikel? Wil je mij steunen? Klik op doneren:
Helene Kröller-Müller verzamelde kunst als troost
- At augustus 07, 2019
- By Rudolf
- In Overigen, Theatervoorstelling
- 0
Al eerder maakte theatermaakster en actrice Julika Marijn solovoorstellingen over sterke vrouwen die hun eigen weg zochten. Zo kroop ze in de huid van schrijfster Etty Hillesum en Lady Diana. Nu speelt ze ‘Uit Verdriet Geboren’ een voorstelling over kunstverzamelaarster Helene Kröller-Müller (1869-1939) die samen met haar man Anton een indrukwekkende kunstverzameling opbouwde. Sinds 1938 is die te bewonderen in het naar hen genoemde museum op de Hoge Veluwe.
Helene Kröller-Müller, dochter van een Duitse rijke industrieel, is bekend geworden door haar verzameling van schilderijen van kunstenaars als Mondriaan, Picasso, Seurat en een grote collectie van Van Gogh. Ook door talentvolle kunstenaars als Bram van der Leck (De Stijl) financieel te ondersteunen zette ze de moderne kunst op de kaart.
Uit verdriet geboren
Over haar schreef Eva Rogers een dikke biografie ‘De eeuwigheid verzameld’. Het boek vormde de basis van Marijns solovoorstelling ‘Uit Verdriet Geboren’. ,,Het interessante aan Helene Kröller-Müller is haar visie op kunst en het zoeken naar het hogere in de kunst. Daarnaast is ook haar moeilijke relatie met haar kinderen dramatisch gezien interessant.”
Marijn kreeg toegang tot het archief van Kröller-Müller en inzage in 3400 brieven. Een groot deel daarvan zijn brieven die ze schreef aan haar twintig jaar jongere vertrouweling Sam van Deventer. Hij was in dienst van haar man en deelde haar belangstelling voor kunst. Er wordt gezegd dat hij een verhouding had met Helene. ,,Dat blijft onduidelijk. De zoon van Deventer heeft deze brieven overgedragen aan het museum en die kan er natuurlijk brieven uit hebben gehaald. Het zijn keurige brieven waaruit wel blijkt dat ze zeer op elkaar gesteld zijn.”
Braaf of niet, de intieme relatie die Kröller-Müller had met Van Deventer zorgde voor wrijving met haar dochter Helene jr. en schoonzoon. ,,Dat haar dochter haar niet meer wilde zien moet haar ongetwijfeld verdriet hebben gedaan.” Volgens velen had Helene een moeilijk karakter. Zij stelde hoge eisen aan zichzelf en aan anderen.
Verzameltroost
Marijn begrijpt de noodzaak van Helene. ,,Zij koos ervoor om niet in haar familieleed en verdriet te blijven hangen en ging kunst verzamelen. Niet alleen kunst verzamelen als troost voor zichzelf, maar verbond er ook een groot ideaal aan. Tenslotte liet ze een bijzonder huis (Sint Hubertus) en het museum achter, waarvan we allemaal tot op de dag van vandaag plezier hebben.”
‘Uit Verdriet Geboren’ heeft een schilderatelier als setting. Je ziet tien schilderijen uit de collectie voorbijkomen. Marijn heeft een persoonlijk verhaal over nalatenschap door de voorstelling heen geweven. Ook zij ervaart kunst als troost. ,,Met alleen het verhaal over Helene zou ik het niet redden. Het stuk zou dan ook humorloos worden. Mijn voorstelling gaat niet alleen over de liefde voor de kunst, maar ook over het geworstel in een mensenleven.”
‘Uit Verdriet Geboren’ van Julika Marijn Dit artikel verscheen eerder in de Gooi- en Eemlander.
Vind je dit een goed artikel? Wil je mij steunen? Klik op doneren:
Schöne Magelone is een soap
- At augustus 07, 2019
- By Rudolf
- In Klassieke muziek
- 0
Componist Johannes Brahms (1833-1863) had moeite met theatrale muziek. Een opera heeft hij nooit geschreven. De liederencyclus met verteller ‘Die Schöne Magelone op. 33’ is dan ook een opvallende compositie in zijn oeuvre. De reeks bestaat uit vijftien liederen en is gebaseerd op het romantische verhaal ‘Die Liebesgeschichte der schöne Magelone und des Grafen Peter von Provence’ van Ludwig Tieck (1773- 1853). Drie uitvoerenden van topklasse brengen deze muzikale voorstelling voor het voetlicht: mezzosopraan Karin Strobos, pianist Thomas Beijer en acteur Sieger Sloot.
Ridderroman
Thomas Beijer over de reden dat Brahms geen theatrale muziekcompositie schreef: ,,Hij schijnt gezegd te hebben ‘Twee dingen moet je nooit doen: trouwen en een opera schrijven.” Beide heeft hij dan ook niet gedaan, maar uit een wel degelijk aanwezig gevoel voor drama heeft hij het middeleeuwse liefdesverhaal van Magelone en Peter van Ludwig Tieck gebruikt. Tieck, een van de vroege schrijvers van de Romantiek, baseerde zijn verhaal weer op een stichtelijk ridderroman uit 1527 van Veit Warbeck.
Graaf Peter van de Provence trekt de wijde wereld in en ontmoet tijdens een riddertoernooi in Napels prinses Magelone. Ze worden verliefd, maar haar vader wil niet dat zij met Peter trouwt. Samen vluchten ze weg. Magelone krijgt van Peter drie ringen die echter opeens gestolen worden door een raaf. In een bootje gaat hij achter de raaf aan. Hij verdwaalt en belandt in een rijk van een sultan. Die heeft een dochter, die verliefd wordt op Peter. Ook zij gaan ervandoor. Uiteindelijk komt Peter thuis en herenigt hij zich met Magelone.
Schöne Magelone
Pianist Beijer debuteerde vorig jaar als schrijver met de roman ‘Geen Jalapeños’. Hij ziet ‘Die Schöne Magelone’ als een middeleeuwse soap. ,,Het bevat allerlei liefdesverwikkelingen die door hun absurdistische wendingen een beetje lachwekkend aandoen. In het origineel is Peter een godvrezend man. Tieck heeft echter alle christelijke teksten eruit gelaten. Ten tijde van de Verlichting kon je daar ook niet meer mee aankomen.” Peter is geen stoere ridder. ,,Hij is nogal een slappeling. Als hij de weg kwijtraakt zwelgt hij de hele tijd in zelfmedelijden. Het is leuk dat hij een beetje een sul is, anders werd het een saai ridderverhaal.”
Sieger Sloot heeft de tekst bewerkt. ,,Hij heeft het hier en daar wat opgeklopt en voorzien van snedig commentaar. De vierde wand wordt ook doorbroken.” Het is een schoolvoorbeeld van romantische literatuur. ,,Romantischer krijg je het niet. Of het lijkt op Goethe’s ‘Werther’? Daar heeft het wel wat van weg, maar dit is echt meer amusement.”
‘Die Schöne Magelone’ van Johannes Brahms. Met Karin Strobos (mezzosopraan), Sieger Sloot (acteur) en Thomas Beijer (piano). www.thomasbeijer.com Dit artikel was eerder te lezen in de Gooi- en Eemlander in 2018.
Vind je dit een goed artikel? Wil je mij steunen? Klik op doneren:
Jubileumconcert dirigent Bert Moll heeft een Bijbelse boodschap
- At augustus 02, 2019
- By Rudolf
- In Klassieke muziek
- 0
Afgeladen vol was de Grote Kerk zaterdagmiddag in Naarden. Bert Moll (1955), een instituut in christelijk korenland, vierde zijn veertigjarig jubileum als dirigent met een imposant jubileumconcert. Het werd een feestelijke kerkdienst met drie van zijn koren, begeleid door het Groot Nationaal Strijkorkest.
Moll was 22 jaar jong toen hij zijn dirigentencarrière begon bij Chr. Koorvereniging Deo Juvante in Huizen. Eind dit jaar neemt hij afscheid van dit koor. Hij wil het rustiger aan gaan doen. Want naast het Huizer koor van 110 leden leidt hij ook het Chr. Mannenkoor in Lelystad, het Urker Mannenkoor ‘Hallellujah’ en het Chr. Mannenkoor Con Forza in Woerden. Laatstgenoemd koor was overigens zaterdag niet aanwezig.
Deo Juvante heeft als belangrijkste doel de Bijbelse boodschap zingend uit te dragen. Zaterdag waren de meeste gezongen werken dan ook christelijke liederen. Tot twee keer toe werd er gebeden en net zo vaak waren er momenten van stichtelijke samenzang.
Willemijn de Munnik
Deo Juvante heeft een fraai evenwichtig koorgeluid. Een lied als ‘Heer, U kent mij’ werd krachtig gezongen. En je zag hoe oplettend het koor naar de dirigent keek en hem duidelijk volgde. Het Mannenkoor uit Lelystad had een moeilijke start. Het stond achterin de kerk, niet zichtbaar voor het publiek, en zong ‘O bone Jesu’ (Palestrina) niet geheel zuiver.
Sopraan Willemijn de Munnik, een protegee van Moll, maakte veel goed. Weliswaar is haar uitstraling ietwat statig; haar stemgeluid is opvallend helder. In het loflied ‘My Tribute’ smolt haar sopraangeluid prachtig samen met dat van de violen.
Het Urker Mannenkoor Halleluja zong eerst ook onzichtbaar achterin de kerk. Daar vandaan klonk met volle geloofsovertuiging ‘Vaste Rots’. Een lied dat nauwkeurig met allerlei accenten, en gedragen, werd gezongen. Het leverde kippenvel op. Even later stonden deze stoere merendeels jonge Urkers in klederdracht voor Deo Juvante opgesteld. Samen met De Munnik brachten ze ‘Die Allmacht’ van Schubert. Moll zweepte koor en orkest op tot een akoestisch hoogtepunt.
Hank Williams
Daarnaast klonken er niet alleen maar serieuze christelijke liederen; er vielen ook luchtige songs te genieten. Zoals ‘Wait for the light to shine’ van Hank Williams dat door drie koren, met refrein-herhalingen en modulaties, vrolijk werd gezongen. Tussen al die muziekwerken door werden er toespraken gehouden voor Moll met anekdotes en liefdevolle wensen.
Moll kreeg allerlei cadeaus zoals twee beeldjes, een schilderij, een jubileumboek en de Huizer insigne uitgereikt door wethouder Gerrit Pas. Een oorkonde voor zijn waardevolle bijdrage aan de christelijk cultuurgemeenschap in Huizen. Enigszins verlegen met de situatie nam hij alle loftuitingen in ontvangst. Bij de laatste samenzang ging het publiek staan en zong ‘Halleluja, eeuwig dank en ere…’.
Jubileumconcert Bert Moll, 40 jaar dirigent. Bijgewoond: 30 september 2017, Grote kerk Naarden. www.deojuvante.nl Deze recensie is eerder gepubliceerd in de Gooi- en Eemlander in 2017.
Vind je dit een goed artikel? Wil je mij steunen? Klik op doneren: