Een rood lied zingt

Simon Mulder, artistiek leider van het collectief Het Feest der Poëzie stelde een bloemlezing samen van de mooiste gedichten van Herman Gorter. De bundel heet ‘Een rood lied zingt er’. Mulder: ,,Het is een klein boekje van 48 pagina’s, dat prachtig is uitgegeven. De omslag is handgedrukt en het boekje is handgebonden. Het is een spoedcursus Gorter geworden. Er staat een essay in waarin ik uitgebreid de poëzie van Gorter en de cultuurgeschiedenis van zijn tijd uiteenzet. Alle gedichten die ik aanhaal in het essay staan ook vervolgens in het boekje.” Fragmenten uit Gorters gedichten komen onder meer uit ‘Zie ik hou van je’, ‘Mei’ en dan is er nog een mooi deel uit zijn communistisch epos ‘Pan’. ,,Daarnaast staan er nog enkele niet al te bekende gedichten in die ik heel prachtig vind en die representatief zijn voor Gorters poëzie.”

De voordrachtskunstenaar heeft een voorkeur van Gorters gedichtenbundel ‘Verzen’, ,,Daar staan gedichten in waar Gorter de traditionele vaste vorm van gedichten losliet. Het ritme in zijn poëzie werd onregelmatig. Het klopte niet meer precies; het metrum was niet netjes. Soms laat hij dezelfde woorden op elkaar rijmen, maar hij maakte ook nieuwe woorden en beeldspraken. Critici dachten dat hij gek was geworden.” Het gedicht ‘Mijn liefste was dood’ boeit Mulder het meest. ,,Hij beschrijft een mythologische reis naar zijn geliefde die symbool staat voor de oude poëzie die hij moet achterlaten, wat hem ontzettend pijn doet. Het is heel ontroerend.”

Een rood lied zingt er – een keuze uit de gedichten van Herman Gorter, samengesteld en ingeleid door Simon Mulder. Uitgeverij HetMoet, 2021, paperback met flappen, singersteek, boekdruk 48 blz. €15,00. ISBN 9789083131665

Gorters poëzie is vernieuwend

‘Een nieuwe lente en een nieuw geluid’ is de eerste regel uit het gedicht ‘Mei’ van Herman Gorter. Een monumentaal gedicht, maar Gorter schreef meer. Met de voorstelling ‘Kom zijn liefste’ zet collectief Het Feest der Poëzie deze Hollandse dichter in het middelpunt.

De Amsterdammer Simon Mulder is oprichter en artistiek leider van Feest der Poëzie. De stichting organiseert voorstellingen met voordracht en muziek en richt zich op dichtkunst, boekdrukkunst en literatuurgeschiedenis. Mulder is voordrachtkunstenaar en heeft net als Herman Gorter (1864-1927) klassieke talen gestudeerd. Hij geeft zelfs les in deze oude talen aan Het Lyceum in Rotterdam.

Zonder versterking

,,Voordrachtskunstenaar is een vergeten ambacht”, vertelt Simon Mulder. ,,De voordrachtskunstenaar Albert Vogel jr. heeft eens gezegd: ‘een acteur beeldt uit en de voordrachtskunstenaar roept op’. Je speelt geen rol maar je staat wel in dienst van de tekst.” Een voordracht behoeft een bepaalde techniek. ,,Sommige teksten worden aangezet gesproken. Het moet verstaanbaar en begrijpelijk zijn voor de luisteraar. Zonder versterking komt de tekst het beste tot zijn recht.”

Gorter, die een aantal jaren in Bussum woonde, behoorde tot de literaire beweging de Tachtigers (ca 1880-1894). ,,Zij wilden vernieuwing van de literatuur en af van de ‘domineedichters’ die alleen nette gedichten maakten voor God, koning en vaderland. De poëzie van de Tachtigers ging over individuele gevoelens in een nieuwe stijl, waarmee ze hun impressies op de best mogelijk manier wilden vertolken. Zij haalden hun inspiratie van de Engelse romantische dichters als Shelley, Byron en Keats.”

Mulder vindt het bijzondere aan Gorters poëzie dat die steeds vernieuwend was. ,,Zijn eerste gedichtenbundel ‘Verzen’ was destijds heel modern. Zelfs nu komt zijn poëzie nog modern over. Hij schreef onder andere gedichten over de natuur en de liefde. Later, toen hij politiek actief werd, bekeerde Gorter zich tot een mystiek soort communisme en ging communistische gedichten maken op een mythologisch niveau. Heel interessant.”

Bewegende filmbeeld

De gemeente Hilversum ondersteunt het collectief met een subsidie voor de literaire Gorter-voorstelling ‘Kom zijn liefste’. ,, Onze voorstelling bestaat uit voordracht, muziek en filmbeelden. Bijzonder is dat wij van het Eye Filmmuseum het enige bewegende filmbeeld van Gorter mochten lenen. Alle aspecten van Gorters werk komen voorbij.”

Er doet een rits aan kunstenaars mee aan deze multidisciplinaire voorstelling. Zo brengt Mulder met soundscape-artiesten Beggar Brahim (elektrische gitaar) en Jesse LaChiffre (klarinet) enkele nummers van de CD ‘Herman Gorter – Verzen 1890’ ten gehore. Vervolgens worden liederen op tekst van Gorter uitgevoerd door Saskia de Man (sopraan), Daan van de Velde (piano) en door sopraan Heleen Oomen samen met haar vader, componist en pianist Antoine Oomen. Tenslotte draagt Mieke van Zonneveld, voorheen stadsdichter van Hilversum, Gorter-geïnspireerde gedichten voor uit haar debuutbundel ‘Leger’.

De voorstelling is laagdrempelig. ,,Misschien dat zijn teksten iets gedateerd aandoen maar Gorters poëzie is heel levendig, beeldend en vooral muzikaal. Ook als je niet veel weet van deze dichter is de voorstelling toegankelijk; een introductie in zijn poëzie.”

‘Kom zijn liefste’ is een multidisciplinaire voorstelling rondom Herman Gorter georganiseerd door collectief Het Feest der Poëzie. Artistiek leider: Simon Mulder

Janne Schra is expres tijdloos

De gedichten van M. Vasalis (1909-1989) worden troostgedichten genoemd. Een gedicht als ‘Zo veel soorten van verdriet, ik noem ze niet’ (Sotto Voce) vind je vaak terug in rouwadvertenties. Janne Schra, zangeres en kunstschilderes, zette samen met pianist Reinout Douma en het Noordpool Orkest haar tijdloze gedichten op muziek. Op 16 december zingt Schra, met Douma aan de piano, gedichten van Vasalis in het Rosa Spier Huis in Laren.

Janne Schra (1981) groeide op in Huizen en woont momenteel in Amsterdam-Noord. Na het vwo, voltooid op scholengemeenschap Huizermaat studeerde ze af aan de audiovisuele media-opleiding van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. ,,Ik zeg altijd dat ik dingen maak: liedjes en schilderijen, en dat ik met mijn liedjes optreed.” De meeste mensen kennen haar van de Nederlandse pop- en jazzband Room Eleven (2001-2010) en als soloartiest. Haar eerste soloalbum kwam uit in 2013 onder de simpele titel ‘Janne Schra’. Twee jaar later volgde ‘Ponzo’, die een nominatie kreeg voor zowel een Edison en een 3voor12-Award. Onder de naam Schradinova schildert Schra kleurrijke portretten.

Vasalis

Vier jaar geleden werd Schra door Reinout Douma van het Noordpool Orkest (bigband met strijkers) gevraagd om een Vasalis-programma te maken. Toevallig kende ze Vasalis en haar werk goed. ,,Op de Huizermaat heb ik over haar een werkstuk geschreven. Dat was niet heel best, gewoonweg omdat mijn puberbrein toen niet veel van haar werk begreep. Wel wist ik dat ik nog meer met haar werk wilde doen, maar dat kwam er maar niet van, totdat Reinout mij vroeg. Ik zei natuurlijk meteen ja. Hij koos mij omdat ik in mijn songs in detail over mijn gevoelsleven schrijf.” In 2016 deden ze voor het eerst een Vasalis-tour.

,,Om Vasalis’ gedichten dichtbij te krijgen heb ik haar biografie gelezen van de hand van Maaike Meijer. Daarin komt naar voren dat Vasalis een zeer sterke persoonlijkheid was. En niet alleen maar iemand die zo gevoelig was in haar gedichten. Ze was heel professioneel in haar werk en een lieve moeder en oma. Een evenwichtige vrouw. Ik heb veel respect voor haar.”

Afsluitdijk

Vasalis, pseudoniem van Margaretha Droogleever Fortuyn-Leenmans werkte als kinderpsychiater in Groningen. Tijdens haar leven verschenen, tussen 1940 en 1954, maar drie dichtbundels. Een klein oeuvre van 100 gedichten. Schra en Douma zullen in Laren klassiekers laten horen als ‘Tijd’, ‘Afsluitdijk’, en ‘Drank, de onberekenbare’. Of de gedichten niet oubollig zijn? ,,Het zijn oude gedichten, maar we hebben er expres tijdloze muziek onder gezet. Zo kunnen de teksten zowel uit de jaren vijftig of uit 2040 komen. Vasalis maakte niet gebruik van vaste rijmschema’s. Ik zing precies de tekst die ze geschreven heeft. Soms herhaal ik een versregel; dan krijg het gedicht iets mee-zingbaars.”

‘Vasalis’ Janne Schra zingt gedichten M. Vasalis en trad op, op zondag 16 december 2018, in Rosa Spier Huis, Laren. Piano: Reinout Douma. www.rosaspierhuis.nl

Bariton Robert Muuse en pianiste Micha van Weers verdiepen Röntgen

Bariton Robbert Muuse heeft al veel liedrecitals gegeven, de meeste met zijn echtgenote pianiste Micha van Weers. Beide musici vinden het een uitdaging om naast het geijkte repertoire ook onbekende of vergeten werken uit te voeren. Onder de concerttitel ‘Alle Lust will Ewigkeit’ brengt het duo in de Spieghelkerk in Bussum onder meer liederen van Julius Röntgen, Percy Grainger (folksongs), Robert Schumann (‘Andersen lieder’) en Edvard Grieg (‘Opus 48’). Tussen de liederen door vertelt musicoloog Huib Ramaer allerlei wetenswaardigheden over de componisten.

Volgend jaar kennen Robbert Muuse en Micha van Weers elkaar 25 jaar. Hun relatie begon op het conservatorium in Maastricht. Na hun afstuderen vertrokken ze naar Duitsland om als duo les te krijgen in de liedkunst van niemand minder dan muziekdocent Konrad Richter, begeleider van zangers als Hermann Prey en Dietrich Fischer-Dieskau. Van Weers: ,, We hebben drie jaar in Karlsruhe gewoond en ons intensief verdiept in het liedrepertoire. Als je daar woont dan krijg je ook echt het Duitse taalgevoel, wat in je voordeel is voor de interpretatie en uitvoering.”

Julius Röntgen

De levenspartners kennen elkaar door en door wat een voordeel is voor hun professionele samenwerking. ,,Je ontwikkelt een gezamenlijke communicatie in de muziek, maar je moet er ook op bedacht zijn dat die niet een automatisme wordt.” Door telkens op zoek te gaan naar ongewoon repertoire blijft het duo zich vernieuwen. Toen ze toevallig stuitte op enkele liederen van de Duits-Nederlandse componist Julius Röntgen (1855-1935) togen ze naar het Muziekinstituut in Den Haag om meer van zijn werk uit te zoeken.

Muuse: ,,Hier liggen al zijn liederen. Het is heel inspirerend om letterlijk met je handen door Röntgens manuscripten te gaan. Van de 200 liederen die Röntgen heeft gecomponeerd, hebben we een selectie gemaakt en die op cd gezet.”

Percy Grainger

De pianiste vertelt dat Röntgen zijn liederen maar gedeeltelijk heeft uitgegeven. ,,Waarschijnlijk kwam dat door zijn nonchalance. In het liedcircuit was hij heel bekend en begeleidde hij beroemde zangers als de Nederlandse bariton Johannes Messchaert. Tijdens die recitals kwam zijn eigen werk ook aan bod.”

Röntgen was intens bevriend met componisten als Edvard Grieg en Percy Grainger. Grieg kende hij uit zijn studietijd in Leipzig, en die stelde hem in Noorwegen voor aan Percy Grainger. In het concertprogramma ‘Alle Lust will Ewigkeit’ staan deze vriendschappen ook centraal. Muuse: ,,We beginnen met de ‘Andersen Lieder’ van Schumann. Deze liederen zijn gebaseerd op teksten van de sprookjesschrijver Hans Christian Andersen. Röntgen was idolaat van Schumanns werken en hij heeft ook bij Clara Schumann gestudeerd.”

In de serie ‘folksongs’ van Percy Grainger wordt een beroep gedaan op de verbeeldingskracht van de luisteraar. Deze Australische componist liet zich – net als Grieg – beïnvloeden door de natuur. Muuse: ,,Op een keer stopte hij heel brutaal een ploegende boer om te vragen of hij een lied kende en wilde zingen. En die boer jubelde dan een volkslied!” Ook zullen er lyrische liederen klinken uit ‘Opus 48’ van Edvard Grieg; beeldende liederen op tekst van onder meer Heinrich Heine en Johan Wolfgang von Goethe. Van Weers: ,,Uit de ‘Chinesische liederen’ van Röntgen spreekt ook zijn fantasie. Er is een prachtig lied waarin porselein heel subtiel wordt beschreven; die subtiliteit hoor je dan ook weer terug in de pianopartij.”

Anekdotes

Muuse: ,,Musicoloog Huib Ramaer vertelt tijdens het concert met beeldmateriaal allerlei verhalen over die tijd en anekdotes uit het leven van deze componisten. Alles bij elkaar wordt het een heel vermakelijk en onderhoudend concert.”

‘Alle lust will Ewigkeit’ door Robbert Muuse (bariton), Mischa van Weers (piano) en Huib Ramaer (verteller) voor Stichting De kleine zaal om de hoek. Concert vond plaats op vrijdag 19 oktober 2018 in de Spieghelkerk in Bussum. www.dekleinezaalomdehoek.nl

Bredero’s Lucelle is een powervrouw

In de literatuurgeschiedenis is de schrijver Gerbrandt Adriaensz. Bredero (1585-1618) vooral bekend om zijn komische toneelwerken als ‘De Klucht van de koe’ en ‘Spaansche Brabander’. In zijn tijd echter maakte Bredero in de theaters juist furore met zijn treurspelen. Een daarvan is ‘Lucelle’ (1616); een tragikomedie dat binnenkort in een bewerking door Theater Kwast onder andere in het Muiderslot opgevoerd.

Afgelopen 23 augustus was het precies 400 jaar geleden dat Bredero overleed. Nederlandse literatuurwetenschappers hebben die gelegenheid aangegrepen om de dichter en schrijver van de Gouden Eeuw te herdenken: terugkijken en ook ontdekken. Historici hebben onlangs Bredero’s laatste rustplaats weten te vinden onder ‘The Amsterdam Dungeon’ waar eens de Nieuwezijds kapel stond op het Rokin. Ook verscheen er een biografie ‘De hartenjager, leven, werk en roem van Gerbrandt Adriaensz. Bredero’ (2018) door René van Stipriaan. Daarin beweert deze schrijver dat Bredero door liefdesverdriet weleens zelfmoord zou kunnen hebben gepleegd. Bredero’s lijfspreuk ‘Het kan verkeren’ is hier goed van toepassing.

De Nes

Artistiek leider van Theater Kwast Imre Besanger, zelf historicus, vertelt dat Bredero graag tot de literaire kring van zijn tijdgenoten PC Hooft en Vondel wilde behoren. Maar er was een standsverschil. ,,Die heren kwamen uit gegoede families, terwijl de vader van Bredero schoenmaker was in de Nes in Amsterdam. Hijzelf werd opgeleid tot kunstschilder. Dat moet geen succes geweest zijn want er is geen enkel schilderij van hem overgebleven. Op zijn 25e trad hij naar buiten als dichter. En toen hij op zijn 33e overleed liet hij een groot oeuvre na.” Besanger legt verder uit dat Bredero literair gezien op een ander niveau zat dan de rederijkers. ,,In tegenstelling tot hen schreef Bredero in klare taal over wat het leven was en wat er om hem heen gebeurde. Dat maakte zijn werk toegankelijk.”

De originele titel van het toneelstuk ‘Lucelle’ dat Theater Kwast speelt is ‘Overghesette Lucelle’. ,,Het betekent dat Bredero dit stuk heeft vertaald, gebaseerd op een Franse tekst van de schrijver Le Jars. Het is Bredero’s eerste gepubliceerde stuk en in tegenstelling tot zijn kluchten was deze tragikomedie in zijn tijd in de theaters heel populair. Hij zet in de titel: ‘ik heb het vertaald’, maar dat is echt valse bescheidenheid. Het origineel is heel kort en bovendien heeft hij het stuk geheel naar zijn hand gezet. Bredero heeft er 3000 verzen aan toegevoegd en kluchtige personages als de bedienden Lekkerbeetje en Pannetjevet.”

Volgens Besanger bevat ‘Lucelle’ een Romeo en Julia-lijn. ,,Bredero heeft toen niet naar dat verhaal gekeken. De meeste Hollanders vonden ‘Shakespeare’ destijds te heftig. Dat kwam pas later in de tijd van de Romantiek.” Het verhaal. ,,Lucelle is een rijkeluisdochter waarvan haar vader haar wil uithuwelijken aan een rijke edelman. Zij valt echter voor de charmes van Ascagnes, de luitdocent die op kantoor werkt bij haar vader. Deze liefde is echter gedoemd te mislukken. Het wordt zo ernstig dat haar vader zijn dochter en luitdocent dwingt zelfmoord te plegen; ze kunnen kiezen tussen gifbeker of pistool. Gelukkig eindigt het verhaal als een klucht; alles komt goed.

#MeToo

‘Lucelle’ is een zeventiende-eeuws stuk maar het is zeker ook actueel. ,,Lucelle zet een powervrouw neer die haar lot niet wil laten bepalen door rijke mannen. Ze neemt het lot in eigen hand. Dit wijst vooruit naar de #MeToo-discussie. Daarnaast heeft Ascagnes een verleden: hij is een politiek vluchteling en heeft veel te verliezen als zijn dekmantel bekend wordt.”

Het is stuk is onder meer vormgegeven met kostuums met bijzonder grote kragen. Speciaal gemaakt door Ella Siekman die samen met andere kunstenaressen op dit moment exposeren op het Muiderslot met de tentoonstelling: ‘Gewapend met schoonheid’. Besanger speelt zelf ook een rol in ‘Lucelle’. ,,Ik neem het publiek op sleeptouw en dan ga ik door de vierde wand, dat is iets wat wij bij Kwast vaker doen. Als een zeventiende-eeuws-figuur vertel ik in modern Nederlands waar men zit in de tijd. En inderdaad, moderne en authentieke woorden lopen dan door elkaar en zijn op rijm.”

‘Lucelle’ van G. A. Bredero door Theater Kwast. Cast: Bert Apeldoorn, Jorick Jochims, Marius Bruijn, Imre Besanger, en Merel Hutten. www.stichtingkwast.nl

De heren rond dichter Rawie

Jean Pierre Rawie behoort tot de bestverkopende dichters van Nederland. Zijn gedichten staan veelvuldig in rouwadvertenties en worden op muziek gezet. Het kleinkunsttrio De heren rond Rawie creëerde een avondvullend muziekprogramma met zijn prachtigste gedichten en het heet ‘Dit alles’. Er zullen woorden klinken van treurnis en humor, en klanken van de blues.

Pianist Mattijs Verhallen nam bijna twee jaar geleden het initiatief voor een theaterconcert rond Rawie’s werk. Samen met Ludo van der Winkel (contrabasist) en theatermaker Bas Marée werd een crowdfundingcampagne opgezet. Want de bedoeling is dat De heren rond Rawie van ‘Dit alles’ ook een cd gaan uitbrengen. ,,Ik kende het werk van Rawie niet bewust”, licht Bas Marée toe. ,,Ik kwam er achter dat Maarten van Rozendaal bijvoorbeeld teksten van Rawie op muziek had gezet. En ik luisterde altijd naar het lied ‘Ursa minor’ (gezongen door Willem Nijholt RH.) met muziek van Frans Ehlhart. Dat is schitterend en ook nooit beseft dat het van Rawie was.”

chianti

Rawie’s gedichten zijn niet altijd vrolijk. ,,Terugkerende thema’s zijn de dood en de ellende in de liefde. Maar ik vind zijn werk ook grappig. Een goed voorbeeld is het gedicht ‘Madonna’: ‘Na een litertje chianti bij de lasagne, vertel je aan elke toevallige vent weer dat mislukte leventje van je, en waarom je van wie gescheiden bent.’ Het is troost in de treurnis.”

Een ander kenmerk van Rawie’s werk is de vormvastheid. Hij maakt veelvuldig gebruik van de sonnetvorm, het kwatrijn en het rondeel. ,,Zijn prachtige rijmschema’s zijn metrisch perfect. Er zit al een goede structuur in en dat maakt het zeer geschikt om er muziek bij te componeren. Het is muzikaal geschreven.”

‘Dit alles’ bestaat uit verhalen over Rawie als persoon en het muzikaal weergeven van ruim twintig van zijn gedichten. ,,We vertellen dat wij hem een keer tijdens een repetitie hebben ontmoet en dat hij ook naar onze voorstelling is komen kijken. Dat was wel spannend. Hij zat toen in de zaal met een glimlach op zijn lippen en na afloop kwam hij naar ons toe. ‘Ik heb nooit geweten dat er zoveel humor in mijn werk zat’.

Maden

Naast humor is de muziek sfeerbepalend voor de voorstelling. ,,We blijven wat muziek betreft in de blues hangen, maar op een gedicht als ‘Maden ballade’ hebben we ook cabaret-achtige muziek. Het is een hele grappige tekst over leven onder de grond. Als iemand begraven is dan begint het feest voor de dikke vette maden.” Rawie is een echte woordkunstenaar. ,,Zijn vocabulaire en hoe hij spreekt is zo rijk. Je gaat acuut over je eigen woorden nadenken.”

‘Dit alles’ van De heren rond Rawie.

Goethe in Oude Kerkje Kortenhoef

Het is een toepasselijk vervolg, zo net na Poëzieweek 2017: Kunst aan de Dijk brengt klassieke muziek en literatuur bij elkaar. In het vaste kerkje in Kortenhoef spelen violist Noé Inui (viool) en pianist Vassilis Varvaresos werken van Franz Schubert en draagt actrice Chiara Tissen liefdevolle poëzie en proza voor van Johann Wolfgang von Goethe.

In een kennismaking zal Chiara Tissen altijd vertellen dat ze actrice is. Dit terwijl ze ook drie romans heeft geschreven, een master Duits heeft en in die taal al vijf jaar lang lesgeeft aan een gymnasium in Amsterdam. ,,Ik heb nooit afscheid genomen van acteren. 23 jaar lang heb ik ervan kunnen leven maar nu niet meer.” Ze legt uit dat het komt door de bezuinigingen in de kunstensector en door een tekort aan vrouwenrollen in producties. ,,Ben je begin vijftig dan ben je te oud voor de moederrollen en te jong voor de oma-rollen.”

Goethe

Duits is haar lievelingstaal en uit interesse voor het academische leven ging ze Duits studeren aan de UVA. Uiteraard heeft ze tijdens haar studie gedichten en proza gelezen van Duitslands meest bekende schrijver Johann Wolfgang von Goethe (1749 – 1832). ,,Hij is in zoveel historische stromingen onder te brengen: in de Verlichting, de Sturm und Drang maar ook in de Klassik. Schubert (1797-1828) heeft meerdere liederen geschreven op Goethes teksten. In allerlei beschrijvingen, met de nodige wisselende emoties, liet Goethe zich veel inspireren door de natuur.”

Bij elk gedicht of kort verhaal is er speciaal bijpassende muziek gezocht. Als eerste leest Tissen de ballade ‘Erlkönig’ voor. Een vader te paard rijdt met zijn zieke kind door de nacht. Het kind wordt in een koortsdroom geroepen door de Elfenkoning die echter symbool staat voor de dood. Minder zwaarmoedig en juist lichtvoetig, is ‘Der Fischer’ waarin een visser langs de kant van de rivier de verleiding moet weerstaan van een waternimf.

Noé en Vassilis

,,Na de pauze lees ik de afscheidsbrief voor uit ‘Die Leiden des jungen Werther’. Werther vertelt dat hij niet meer verder kan leven als blijkt dat zijn geliefde zich met een ander heeft verloofd. Daarna spelen Noé en Vassilis ‘Ständchen’ van Schubert. Dat is waanzinnig mooi; echt een tranentrekker.” Als afsluiter speelt het duo van Schubert ‘Fantasy voor viool en piano in C’. ,,De twee musici zijn vrienden van elkaar en dat hoor je. Hun spel is heel virtuoos en sprankelend.”

‘Muziek en literatuur: Goethe en Schubert’ violist Noé Inui (viool), Vassilis Varvaresos (piano) en voordracht Chiara Tissen bij Kunst aan de Dijk, Kortenhoef in het Oude Kerkje. www.kunstaandedijk.nl

Het einde begint in eeuwigheid

Drie jaar lang is prentenmaker Gijs Elzinga (74)in zijn atelier in Muiden bezig geweest om zijn grafisch-poëtisch kunstobject ‘Eindig in eeuwigheid’ te ontwikkelen en vorm te geven. Dit project staat op één strook papier van ruim 15 meter lang en een halve meter hoog. Het zijn figuratieve prenten, veelal in pasteltinten, die hij door middel van gedichten in twee verhaallijnen met elkaar verbond. Eén lijn heet ‘Schepping’; daarin zijn de dagen van de schepping uit de Bijbel verwerkt. De andere lijn heet ‘Jij en ik’. De lange rol wordt opgehangen op een doorzichtig rond scherm, waar inhoud en vorm dan samenkomen. Het unieke prentenobject is te zien in de Grote Kerk in Muiden.

Elzinga heeft een interessante loopbaan in de academische wereld achter de rug. Hij studeerde geneeskunde, werd onder meer hoogleraar fysiologie aan de Vrije Universiteit en eind jaren negentig voorzitter van het programma ter bestrijding van tuberculose bij de World Health Organization (WHO).

proefpers

Hij verrichtte altijd analytisch denkwerk op hoog niveau. Het is verrassend dat zijn prentenmakerij een gevoelskant laat zien en ambachtelijk is. ,,Ik ben vrij handig en het ambachtelijke vind ik leuk om te doen. Ik heb het mijzelf aangeleerd. Door het lezen van stapels boeken verdiepte ik mij in de verschillende technieken van grafiek. Eerst begon ik met afdrukken met een lepel en daarna gebruikte ik een mangel.” Uiteindelijk nam Elzinga een proefpers over afkomstig uit de Staatsdrukkerij. Een proefpers werd vroeger gebruikt voor het afdrukken van één exemplaar als voorbeeld om te kijken of een tekst wel goed was.

,,Gedichten schrijven is ook een ambacht. Je moet wel aanleg hebben en belangstelling voor taal. Maar het is ook heel veel oefenen en nadenken.” Het ontwerp maken was in eerste instantie een analytisch proces. ,,Het thema is eindig en eeuwigheid. Het komt voort uit één van mijn eerder geschreven gedichten: ‘Vuurvogel’. De vuurvogel (Feniks) stort zich in het vuur en iedere vijf eeuwen wordt hij uit het vuur weer opnieuw geboren. Een cyclisch gebeuren. Daarom is de vorm ook belangrijk om de prenten en gedichten op één strook papier te krijgen.”

Scheppingsverhaal

Voor het maken van drukvormen gebruikt Elzinga linoleum gelijmd op betontriplex. Hij zaagt daar dan figuren uit. Als een puzzel haalt hij deze vervolgens uit elkaar om elk stukje apart te bewerken met inkt. ,,Dan kun je dus veel kleuren in één drukgang in een prent krijgen. Elke afdruk op de lange strook moet natuurlijk wel meteen perfect zijn, als het mislukt ben je immers die strook kwijt. ”

‘Eindig in eeuwigheid’ zal op tournee gaan en in meer kerken geëxposeerd worden. ,,Het einde begint altijd opnieuw in eeuwigheid. Dit scheppingsverhaal is meer een soort metafoor van hoe wij hier zijn gekomen en waar gaan we naar toe? Het idee is van alle mensen en tijden, en iedereen kan er vast iets mee.”

‘Eindig in eeuwigheid’ van Gijs Elzinga is te zien in de Grote Kerk in Muiden. www.gijselzinga.nl

Teken dat je werk leeft

“De Poëzieweek. Ik houd er niet zo erg van. Je hebt de Dag van de secretaresses, de Week van de lingerie en sinds een paar jaar de Week van de gedichten. Het is een beetje flauwekul. Het is net als bij de Nacht van de poëzie in Utrecht: mensen zijn er geweest en denken dat ze voor een jaar genoeg aan poëzie hebben gedaan. En dat is niet de juiste instelling. Je zou willen dat van poëzie het hele jaar door werd genoten. Je hebt liefhebbers die dan meer poëzie kopen van dichters die ze leuk vinden, maar of zo’n week effect heeft weet ik niet.”

Openbaringen

“Ik schijn inderdaad één van de meest gelezen dichters van Nederland te zijn. Mijn werk wordt veel gebruikt in rouwadvertenties. Het is een teken dat je werk leeft. Of je kunt leven van gedichten? Het is niet aan te raden voor een jong iemand om te besluiten om dichter te worden. Voor Dagblad van het Noorden schrijf ik elke week een stukje. Dat levert wat inkomen op. Het schrijven van gedichten is een onzekere productie. Je kunt niet zeggen: ik produceer elke twee jaar een bundel. Daar moet je niet op vertrouwen. Er is geen poëzie waar iemand meetbaar wijzer van wordt. Het is nooit zo dat je wereldschokkende openbaringen aantreft in gedichten. Daar is kunst ook niet voor bedoeld.”

Dood en narigheid

“Mijn stijl is in de loop van die veertig jaar wel wat veranderd, misschien wat serieuzer geworden. Je hoopt ook dat je zelf wat wijzer bent geworden. Dat het doorklinkt in de poëzie die je schrijft. Ik schreef veel over dood en narigheid, maar dat is een symptoom van de vergankelijkheid. Als je ouder wordt, word je daar meer van doordrongen. In het begin heb ik wel strakke vormen gehanteerd, met altijd het streven dat mensen mij konden begrijpen als ik iets schreef. Ik liet toen meer ironie toe in mijn werk, maar dat zorgde voor misverstanden bij lezers. Dat heb ik uitgebannen. Een politiek gedicht of over de actualiteit zou ik niet zo snel schrijven. Ik ben bezig met Zuid Europese Renaissancepoëzie van eeuwen geleden, dat is interessanter. Mijn poëzie wortelt daar meer in dan in deze eigen tijd. Ik neem er zelfs vertalingen van op in mijn bundels. Daaruit ga ik in Soest ook voordragen.”

SLAS (literaire club Soest) viert samen met dichter Jean Pierre Rawie op donderdag 29 januari de Nationale Gedichtendag. Tevens muziekoptreden Soester Meike van de Linde. Plaats: Theater Artishock. Eerder gepubliceerd in de Gooi- en Eemlander van 24 januari 2015

Vind je dit een goed artikel? Wil je mij steunen? Klik op doneren. [wpedon id=”1023”]

Een rood lied zingt