Goldbergvariaties en Corona

Pianist Martijn Smits combineert al jaren zijn pianomuziek met zijn huisartsenpraktijk in Amsterdam. Ten tijde van de coronapandemie studeerde hij de ‘Goldbergvariaties’ van Bach in.

Een bezige bij noemt hij zichzelf. Dat kan ook niet anders met twee intensieve beroepen waar veel studeren aan vooraf ging. ,,De eerste vier jaar van mijn doctoraal geneeskunde combineerde ik met het Conservatorium in Arnhem en later aan het ‘Sweelinck’  in Amsterdam bij Willem Brons”, vertelt Smits. Toen hij zijn diploma uitvoerend musicus had behaald, is hij zijn coschappen gaan lopen. ,,Dat is heel intensief. De coschappen vragen volledige inzet en zijn alleen fulltime mogelijk.” Hij heeft ruim tien jaar gestudeerd. ,,Dat zou ik zo weer doen. Een sociaal leven had ik wel. Met andere conservatoriumstudenten speelde ik op feesten en partijen salonmuziek en daar verdiende ik wat bij. Het was eigenlijk weinig werk, maar het verdiende goed.” Naast solospel piano, heeft hij veel theater- en kamermuziek gespeeld. Sinds 2014 speelt Smits in het kamermuziekensemble Trio Martinot.

Dicht bij de bron

In 1997 studeerde hij af als basisarts. ,,Je bent dan niet meteen huisarts. Daar is weer een aparte opleiding voor. Ik heb bij een asielzoekerscentrum gewerkt, op de eerste hulp en in de psychiatrie. Als huisarts werk ik drie dagen in de week. Soms iets meer, soms iets minder.” Huisarts zijn in coronatijd is een opgave. ,,In de eerste coronagolf hadden we nauwelijks patiënten, omdat die niet naar de dokter durfden te komen. Met de tweede en derde golf kregen we het goed druk. Nu valt de groep ongevaccineerden om met ernstig zieke jongeren. Telkens is er spanning omdat je mee moet bewegen met de nieuwe maatregelen. Ik heb zelf ook Corona gehad en ben goed hersteld, maar twee dokters die ik ken zijn overleden. Je zit toch dicht op de bron.”

Al heel lang stond de ‘Goldbergvariaties’ (1741) van Johann Sebastian Bach op het wensenlijstje van Smits om in te studeren. Deze compositie is oorspronkelijk geschreven voor klavecimbel en bestaat uit een instrumentale aria waarover Bach dertig ‘klaviervariaties’ schreef. ,,Dit is een werk dat heel veel aandacht en energie vraagt om in te studeren. Ik ben er anderhalf jaar mee bezig geweest. Het is een doorwrocht werk dat technische uitdagingen heeft.”

Emotioneel

Smits omschrijft de ‘Goldbergvariaties’ als een intellectuele en emotionele reis. ,,Het begint met die fantastische aria waar de harmonische begeleiding dient als een blauwdruk voor al die variaties. Als ‘reiziger’ ga je al die variaties door. Je komt hoge bergen tegen en diepe dalen. Er zijn momenten van troost en droefenis, maar ook van vitaliteit en blijdschap. Een levensreis op een gestructureerde manier die ook heel emotioneel is.”

De pianist speelt de ‘Goldbergvariaties’ zonder de gebruikelijke herhalingen. ,,Omdat het concert maar minder dan een uur mag duren speel ik niet extra versieringen. In die toevoegingen laat je bijvoorbeeld de ene keer meer bas horen en de andere keer de tenor. Dat doe ik dus niet. Het stuk biedt mij heel veel en het ligt dicht bij mijn hart.”

 

Hannes Minnaar klaart mist in je hoofd

Goldbergvariaties

Voor iedereen was het afgelopen maanden een rare tijd, ook voor concertpianist Hannes Minnaar. Studeren voor zijn concerten was niet nodig want alles werd afgelast. Hij vulde zijn tijd met onder meer met het spelen van de ‘Goldbergvariaties’ van Johann Sebastian Bach. Hij omarmde deze louterende muziek en besloot vanaf 1 juli een concerttour te organiseren in verschillende kerken door heel Nederland. Zo ook in Naarden.  Voorafgaand aan de ‘Goldbergvariaties’ speelt Minnaar een nieuwe compositie van Daan Manneke: ‘Gedanken zu Bach’.

Aan het begin van de Covid-19-uitbraak was er ook in huize Minnaar in Nederhorst den Berg even lichte paniek. ,,Veel concerten en recitals vielen uit, waaronder twee in het Concertgebouw met radio opnames. Het enige wat bleef staan waar ik voor kon studeren, was een geplande cd-opname met Schumann, Ravel en een nieuw stuk van Robert Zuidam. Ik heb twee jonge kinderen en die konden niet naar de opvang. We moesten ze zelf bezighouden. Er waren dus geen zeeën van tijd om te studeren.” Toch raakte hij als ieder ander gewend aan de lockdown. ,,Maar ik had er geen behoefte aan om zelf muziek online te zetten. Een concertje opnemen met huis-, tuin- en keukenapparatuur en slechte akoestiek, daar zou ik nooit gelukkig van worden.”

Goldbergvariaties

Hannes Minnaar (1984) speelt de ‘Goldbergvariaties’ al vanaf zijn vijftiende en dit meesterwerk is nooit uit de buurt geweest van zijn vleugel. ,,Tijdens de lockdown begon ik dit werk op een gegeven moment te spelen en ik kon er niet meer mee ophouden.” Voor hem bevat deze fantastische muziek een logica die je in vervoering brengt. ,,Het zorgde ervoor dat die mist in mijn hoofd en om me heen opklaarde. Ik moest mij hieraan vastgrijpen.”

De ‘Goldbergvariaties’ (1741) bestaan uit een instrumentale aria waarover Bach dertig ‘klaviervariaties’ schreef. Er bestaan tientallen opnames van dit werk maar het wordt weinig live uitgevoerd. Minnaar heeft het wel enkele malen met publiek gespeeld. ,,Het is in veel opzichten een moeilijk stuk. Het is namelijk oorspronkelijk geschreven voor een klavecimbel met twee klavieren. Zo speel je de twee handen elk op hun eigen klavier. Dat zorgt ervoor dat je veel minder met je vingers in de knoop komt dan wanneer je het op één klavier speelt. Bovendien klinkt een klavecimbel anders dan een piano. Een klavecimbel is een boventoonrijk instrument waarvan alle tonen identiek in volume klinken. Bij een toon van een piano is het meer: wat haal ik naar boven en welke verberg ik.”

Daan Manneke

De concertpianist is Bachliefhebber en hij gaf Daan Manneke (1939) dan ook de opdracht de compositie ‘Gedanken zu Bach’ te schrijven. De aanleiding was de zesdelige pianocyclus ‘Grote Archipel’, die de Bredase componist ter gelegenheid van zijn eigen tachtigste verjaardag had geschreven. Eén van die zes stukken van die cyclus bevat citaten uit een koraal van Bach. ,,Ik vroeg hem of hij een soortgelijk stuk wilde componeren als prelude voor de ‘Goldbergvariaties’. Dat idee vond Manneke in eigen woorden ‘blasfemisch’, maar hij stemde er toch mee in!”

‘Gedanken zu Bach’ bestaat uit zes delen in acht minuten. De ondertitel is een verwijzing naar Bachs cantate BWV 26: ‘Ach wie flüchtig, ach wie nichtig’. ,,Dat is een koraal dat gaat over de nietigheid en vergankelijkheid van het leven. Je kunt het natuurlijk geen coronamuziek noemen, maar het is wel erg actueel. In het midden zit een trieste aria en het grootse slotakkoord zorgt ervoor dat het naadloos overgaat in de ‘Goldbergvariaties’. Dit stuk is een soort amuse.”

www.hannesminnaar.com

 

Tim Kliphuis speelt met vijf elementen

Tim Kliphuis

Jazzviolist Tim Kliphuis uit Hilversum had met zijn trio de komende tijd overal in Europa optredens staan. Door de coronacrisis zijn deze allemaal gecanceld. Negentig procent van zijn inkomsten gaat in rook op. Toch zit Kliphuis niet bij de pakken neer. Creatief als hij is heeft hij twee projecten opgestart met de vraag of zijn fans en muziekliefhebbers hem willen sponsoren. Het eerste project heet ‘The Five Elements’ en het andere is zijn eigen versie van Bachs vioolsolo ‘Chaconne’.

Kliphuis beschrijft zijn situatie als dramatisch. Hij heeft nog wat lesuren als viooldocent aan het Conservatorium van Amsterdam, maar die inkomsten zijn minimaal. ,,Hier kan ik op lange termijn niet een gezin van vijf van voeden”, aldus Kliphuis.

Quintessence

Toch blijft hij optimistisch. Hij hoopt met zijn twee muziekprojecten een nieuwe impuls te geven aan zijn situatie. ,,Vorig jaar was ik al begonnen met componeren aan ‘The Five Elements’, wat een muzikaal commentaar is op de manier hoe wij met de aarde omgaan.”  Deze compositie is geënt op de vier elementen: water, wind, vuur en aarde en geeft aan wat er moet veranderen. Het vijfde deel brengt de vier andere elementen samen in een positief en hoopvol slotakkoord. ,,Het heet Quintessence en is in de Griekse traditie een soort combinatie-element dat alle karaktereigenschappen van de andere elementen in zich draagt.”

Kliphuis’ compositie vertelt over de luchtvervuiling en over het gebrek aan water. Zo staat het element vuur voor brand, maar nu ook voor het coronavirus dat om ons heenslaat. ,,De muziek is een mix van Philip Glass, Richard Straus en van de progressieve rockband King Crimson.  Het brengt je in een soort trance. Het stuk komt heel direct binnen in je ziel, op een plek die alleen kunst kan bereiken.”

Chaconne

Het tweede muziekwerk dat Kliphuis aanbiedt is een eigen bewerking van de ‘Chaconne’, de beroemde vioolsolo van Bach. ,,Bach schreef ‘Chaconne’ (1720) waarschijnlijk in het jaar waarin zijn vrouw Maria Barbara overleed. Het is een stuk met een enorme tragiek en spirituele lading.” De jazzviolist heeft het vaak genoeg gespeeld en noemt het een van de belangrijkste werken voor de viool. ,,Het is een fragment van vier maten lang dat telkens herhaald wordt in wel 64 variaties. Ik ga er mijn eigen versie van maken en dat draag ik op aan de slachtoffers van de crisis. Met mijn noten wil ik de tragiek laten horen maar ook de troost die je tot rust brengt.”

Kliphuis heeft een groep Hilversumse musici en supporters om zich heen verzameld die gaan bijdragen aan zijn muziekprojecten. Wanneer hij genoeg budget heeft wordt het geheel in Hilversum opgenomen op cd. ,,Iedereen kan ons ondersteunen met een donatie. En wat ik heb gemaakt, daar kunnen ze feedback op geven. Ik ben heel benieuwd wat eruit komt.” Voor verdere informatie kijk op: www.hilversumelements.nl

 

 

Marieke Koopman brengt standbeeld tot leven

Met dirigent Ton Koopman als vader groeide dochter theatermaakster Marieke op met barokmuziek. Vooral Bach. Sinds enkele jaren maken ze samen muzikale familievoorstellingen. In 2014 ontstond de voorstelling ‘Oorwurm’ met tekst en orkest en nu is er ‘Caecilia’, een mimevoorstelling waarin het orgel centraal staat. Marieke brengt een standbeeld tot leven en haar vader speelt orgel.

Als kind ging Marieke Koopman vaak naar de concerten van haar vader en ontwikkelde net als hij een voorliefde voor barokmuziek. ,,In mijn jeugd was het één en al Bach, vooral toen mijn vader alle Bach-cantates op cd ging opnemen.” Ondanks haar liefde voor klassieke muziek koos ze echter niet voor een muziekopleiding. Ze behaalde een Master in Pedagogiek en rondde de opleiding theatermaker af bij het Trap instituut in Amsterdam.

Pedagogiek

Het liefst maakt Marieke theatervoorstellingen in combinatie met muziek. Muziek studeerde ze naast haar studie pedagogiek. ,,Mijn vader heeft mij nooit muzieklessen gegeven. Als kind zat ik op een kinderkoor en later kreeg ik zang- en muziekles van goede docenten. Als ik vragen had ging ik met mijn moeder achter de piano oefenen.”

Vader en dochter hebben dezelfde energie en ideeën en hun muzikale en theatrale kant sluiten goed bij elkaar aan. ,,Soms gaan we wel in discussie met elkaar maar dat maakt het juist interessant. We hebben allebei respect voor elkaar en willen graag barokmuziek dichter bij de kinderen brengen.”

Tijdens de kerkconcerten van haar vader viel het Marieke op dat bij een groot orgel vaak standbeelden staan. ,,Ik vroeg me af: ‘Stel nou dat die beelden tot leven komen en gaan nadenken? Of dat er iets mis gaat met die beelden?’ Haar fantasie leidde tot de familievoorstelling ‘Caecilia’. Marieke speelt het standbeeld Caecilia die eenzaam bij een orgel staat.

Caecilia

Haar standbeeldvriend Bortus (danser Jonas Furrer) ligt ergens in stukken op de grond. Op een dag, na een lange tijd, speelt het orgel weer. Caecilia komt tot leven en ook Bortus krijgt ze weer heel. Maar dan herkent hij Caecilia niet meer. ,,Hier spelen thema’s als vriendschap en vertrouwen, waar jonge kinderen al vroeg mee bezig zijn. Het leggen van eerste contacten en hoe reageer je als kind daarop.”

‘Caecilia’ duurt veertig minuten en een groot deel klinkt orgelmuziek. Ton Koopman zit achter een kistorgel en speelt veertien muziekstukken van componisten als Bach, Buxtehude, en Locatelli. Op de vraag waarom voorstellingen met barokmuziek voor kinderen zo speciaal zijn, antwoordt Marieke met een grappige vergelijking met taart. ,,Normale muziek is een taart zonder iets erop, maar barokmuziek is met de versieringen en tierlantijntjes echt de kers op de taart. Kinderen met fantasie kunnen hierop aanhaken. Bijvoorbeeld een springend barokmuziekje kan een kind zijn dat touwtje springt. Deze muziek kun je heel snel vertalen naar een fantasiebeeld en tot leven laten komen.”

Familievoorstelling ‘Caecilia’ (4+) van Amsterdams Baroque Orchestra met Marieke en Ton Koopman, en Jonas Furrer. Regie: Hans Thissen. www.amsterdambaroque.nl

‘Hohe Messe’ heeft iets feestelijks

usko

USKO Fotograaf: Milagro Elstak

‘Het Utrechts Studenten Koor en Orkest is in 1945 opgericht door dirigent Hans Brandts Buys met het idee om klassieke muziek toegankelijker te maken. Hij was met name dol op de muziek van Johann Sebastian Bach. Zo ontstond in de jaren zestig een cyclus van om de drie jaar een werk van Bach uit te voeren. Het ene jaar de ‘Matthäus Passion’, dan de ‘Johannes Passion’ en vervolgens de ‘Hohe Messe’. Naast Bach zingen we ook andere muziekstijlen: musical, gospel en klassiek jazz. Maar Bach is bij ons de hoeksteen van elk muzikaal jaar.

Als je als student bij het USKO zit kun je niet fulltime aan je studie werken. De meesten trekken er een jaar voor uit om bij ons te komen spelen of zingen, want je kunt studievertraging oplopen. Het instuderen is intensief, je gaat ook op een Bach-kamp en op tournee. Het is een investering maar je krijgt er heel veel voor terug. Bij ons hoef je als aspirant koorlid geen auditie te doen. Onderling is het niveau wel verschillend, ook omdat er een paar conservatoriumstudenten tussen zitten. Het merendeel is ongeschoold en daarom organiseren wij zanglessen die gegeven worden door repetitors.

De ‘Hohe Messe’ die we in Naarden uitvoeren proberen we zo authentiek mogelijk te brengen. Zo maken we gebruik van onder andere hobo d’amore en speciale barokstrijkstokken voor de strijkers. We zingen met tachtig koorleden vijfstemmig. Met de stemmen: bas, tenor, alt, en eerste sopraan en tweede sopraan. In onze opstelling zitten – anders dan bij gewone concerten – de blazers naast de strijkers. Dit omdat zo alle instrumentalisten die een solopartij spelen dichter bij het publiek komen te zitten en beter te horen zijn. Bovendien is het met een extra sopraanstem wel complexer om te zingen, maar is het eindresultaat erg mooi. Die melodielijntjes die door elkaar lopen en dan weer bij elkaar komen; dat is prachtig.

Dit is de eerste keer dat USKO in Naarden in de Grote Kerk een concert geeft. De kerk staat bekend om zijn jaarlijkse ‘Matthäus Passion’; dat werk is hét visitekaartje van de kerk. Maar anders dan dit zware werk dat daar op Goede Vrijdag wordt uitgevoerd heeft de ‘Hohe Messe’ iets lichts, iets feestelijks. Dat gevoel wordt bij ons nog eens extra versterkt door ons lustrum van 70 jaar. Het concert zal dan ook in gala worden uitgevoerd.’’

Ab Actis (secretaris) Michiel Knoppers van het USKO tipt de ‘Hohe Messe’ van J.S. Bach in de Grote Kerk in Naarden. Concert was op 27 juni 2015 www.usko.nl Eerder gepubliceerd in Gooi- en Eemlander 20 juni, 2015.

Vind je dit een goed artikel? Wil je mij steunen? Klik op doneren. [wpedon id=”1023″]

Copyright © Dandelion by Pexeto