Bredero’s Lucelle is een powervrouw

Lucelle Bredero

In de literatuurgeschiedenis is de schrijver Gerbrandt Adriaensz. Bredero (1585-1618) vooral bekend om zijn komische toneelwerken als ‘De Klucht van de koe’ en ‘Spaansche Brabander’. In zijn tijd echter maakte Bredero in de theaters juist furore met zijn treurspelen. Een daarvan is ‘Lucelle’ (1616); een tragikomedie dat binnenkort in een bewerking door Theater Kwast onder andere in het Muiderslot opgevoerd.

Afgelopen 23 augustus was het precies 400 jaar geleden dat Bredero overleed. Nederlandse literatuurwetenschappers hebben die gelegenheid aangegrepen om de dichter en schrijver van de Gouden Eeuw te herdenken: terugkijken en ook ontdekken. Historici hebben onlangs Bredero’s laatste rustplaats weten te vinden onder ‘The Amsterdam Dungeon’ waar eens de Nieuwezijds kapel stond op het Rokin. Ook verscheen er een biografie ‘De hartenjager, leven, werk en roem van Gerbrandt Adriaensz. Bredero’ (2018) door René van Stipriaan. Daarin beweert deze schrijver dat Bredero door liefdesverdriet weleens zelfmoord zou kunnen hebben gepleegd. Bredero’s lijfspreuk ‘Het kan verkeren’ is hier goed van toepassing.

De Nes

Artistiek leider van Theater Kwast Imre Besanger, zelf historicus, vertelt dat Bredero graag tot de literaire kring van zijn tijdgenoten PC Hooft en Vondel wilde behoren. Maar er was een standsverschil. ,,Die heren kwamen uit gegoede families, terwijl de vader van Bredero schoenmaker was in de Nes in Amsterdam. Hijzelf werd opgeleid tot kunstschilder. Dat moet geen succes geweest zijn want er is geen enkel schilderij van hem overgebleven. Op zijn 25e trad hij naar buiten als dichter. En toen hij op zijn 33e overleed liet hij een groot oeuvre na.” Besanger legt verder uit dat Bredero literair gezien op een ander niveau zat dan de rederijkers. ,,In tegenstelling tot hen schreef Bredero in klare taal over wat het leven was en wat er om hem heen gebeurde. Dat maakte zijn werk toegankelijk.”

De originele titel van het toneelstuk ‘Lucelle’ dat Theater Kwast speelt is ‘Overghesette Lucelle’. ,,Het betekent dat Bredero dit stuk heeft vertaald, gebaseerd op een Franse tekst van de schrijver Le Jars. Het is Bredero’s eerste gepubliceerde stuk en in tegenstelling tot zijn kluchten was deze tragikomedie in zijn tijd in de theaters heel populair. Hij zet in de titel: ‘ik heb het vertaald’, maar dat is echt valse bescheidenheid. Het origineel is heel kort en bovendien heeft hij het stuk geheel naar zijn hand gezet. Bredero heeft er 3000 verzen aan toegevoegd en kluchtige personages als de bedienden Lekkerbeetje en Pannetjevet.”

Volgens Besanger bevat ‘Lucelle’ een Romeo en Julia-lijn. ,,Bredero heeft toen niet naar dat verhaal gekeken. De meeste Hollanders vonden ‘Shakespeare’ destijds te heftig. Dat kwam pas later in de tijd van de Romantiek.” Het verhaal. ,,Lucelle is een rijkeluisdochter waarvan haar vader haar wil uithuwelijken aan een rijke edelman. Zij valt echter voor de charmes van Ascagnes, de luitdocent die op kantoor werkt bij haar vader. Deze liefde is echter gedoemd te mislukken. Het wordt zo ernstig dat haar vader zijn dochter en luitdocent dwingt zelfmoord te plegen; ze kunnen kiezen tussen gifbeker of pistool. Gelukkig eindigt het verhaal als een klucht; alles komt goed.

#MeToo

‘Lucelle’ is een zeventiende-eeuws stuk maar het is zeker ook actueel. ,,Lucelle zet een powervrouw neer die haar lot niet wil laten bepalen door rijke mannen. Ze neemt het lot in eigen hand. Dit wijst vooruit naar de #MeToo-discussie. Daarnaast heeft Ascagnes een verleden: hij is een politiek vluchteling en heeft veel te verliezen als zijn dekmantel bekend wordt.”

Het is stuk is onder meer vormgegeven met kostuums met bijzonder grote kragen. Speciaal gemaakt door Ella Siekman die samen met andere kunstenaressen op dit moment exposeren op het Muiderslot met de tentoonstelling: ‘Gewapend met schoonheid’. Besanger speelt zelf ook een rol in ‘Lucelle’. ,,Ik neem het publiek op sleeptouw en dan ga ik door de vierde wand, dat is iets wat wij bij Kwast vaker doen. Als een zeventiende-eeuws-figuur vertel ik in modern Nederlands waar men zit in de tijd. En inderdaad, moderne en authentieke woorden lopen dan door elkaar en zijn op rijm.”

‘Lucelle’ van G. A. Bredero door Theater Kwast. Cast: Bert Apeldoorn, Jorick Jochims, Marius Bruijn, Imre Besanger, en Merel Hutten.  www.stichtingkwast.nl

Bredero en boertige liedjes

Ensemble Camerata Trajectina is gespecialiseerd in Nederlandse oude muziek. En het ensemble brengt op het Muiderslot een theatraal concert rond de beroemde dichter en toneelschrijver Gebrand Adriaenszoon Bredero (1585 -1618). Daarvoor is geput uit zijn
‘Boertigh, Amoureus en Aendachtigh Groot Lied-boek’.

Camerata Trajectina, opgericht in 1974, maakt als enige ensemble concertprogramma’s met thema’s uit de Nederlandse geschiedenis van de Middeleeuwen tot de Gouden Eeuw. Dat kan een concertprogramma zijn met een thema over de politiek als de 80-jarige oorlog, over schilders als Jan Steen, of een literair programma als van Bredero. ,,De kern van Camerata Trajectina bestaat uit twee zangers en twee instrumentalisten”, legt blokfluitiste Saskia Coolen uit. ,,Dat zijn tenor Nico van der Meel en sopraan Hieke Meppelink. Nieuw toegetreden is Arjen Verhage; hij is luitist. Ik ben een van de langstzittende leden. Soms wordt het ensemble speciaal voor een concert aangevuld met een gambaspeler.”

Boertigh

Het Bredero-programma van het ensemble is een remake van een eerbetoon dat Camerata Trajectina 33 jaar geleden gaf ter ere van het 400e geboortejaar van Bredero. ,,Dit jaar is het zijn sterfjaar. Ook nu zijn we verkleed en is de setting een café. We spelen uit zijn liedboek: ‘Boertigh, Amoureus en Aendachtigh’. Dit ‘Groot Lied-boek’ wordt gezien als een van de belangrijkste bundels van de Gouden Eeuw.” Camerata Trajectina gebruikt onbewerkte teksten.

,,De ‘Boertighe-liedjes’ zijn kleine kluchtjes en in het deel ‘Amoureus’ staan weer echte liefdesliedjes. Wat het deel ‘Aandachtigh’ betreft heeft het devote teksten waarin Bredero zijn geloof beleeft. Een beetje schuldbewust zijn zonde overdenkt.”

De teksten van de liederen schreef Bredero in een eigen taal. Hij schrijft fonetisch in het dialect van boeren ten noorden van Amsterdam: het Waterlands. ,,Je ziet dat hij heel erg zijn best heeft gedaan om die taal te imiteren. Een woord als ‘fluweel’ schrijft hij op als ‘fliweel’ en ‘angst is ‘anst’. Het is als satire, die vooral de stedelingen deed lachen om die boerse mensen.”

Contrafacten

De liederen worden gezongen op basis van bestaande melodieën. ,,Bredero had er geen muziek bij genoteerd. Hij was dan ook geen musicus. Boven de tekst staat alleen: ‘zing dit op de wijs van die melodie’. Dit worden contrafacten genoemd. Het waren populaire deunen die steeds opnieuw werden gebruikt.’’ De ‘Boertighe-liedjes’ vindt Coolen leuk en afwisselend.

,,Bredero had een goede kijk op mensen. Hij was opgeleid als kunstschilder. Dat zie je terug in zijn sfeerbeschrijvingen. Hoe hij bijvoorbeeld uitvoerig schrijft hoe iemands hoed een beetje scheef staat. Of over de ondeugende meisjes uit Vinkenveen die langs de Vecht lopen. Je ziet het zo voor je. Erg grappig.”

‘Bredero’s Gouden Eeuw’ door Camerata Trajectina was te zien op dinsdag 10 april 2018, Muiderslot in Muiden. www.oudemuziek.nl

Copyright © Dandelion by Pexeto